Działalność charytatywna jako miłość miłosierna realizowana była w Kościele zawsze – od momentu jego założenia przez Chrystusa, To On sam pomagał chorym, cierpiącym, będącym w potrzebie. Polecił to czynić Apostołom i wszystkim członkom swojego Kościoła. 

Na przestrzeni wieków pojawiły się różne sposoby kościelnego organizowania i współpracy charytatywnej. Na przełomie XIX i XX w. w wielu krajach świata zaczęło zaznaczać się dążenie do centralizacji i ujednolicenia struktur charytatywnych Kościoła.Towarzystwa i organizacje łączyły się w regionalne związki, tworzono także struktury o zasięgu ogólnokrajowym.

W Polsce do najważniejszych regionalnych kościelnych organizacji dobroczynnych tego okresu należały: Związek Katolickich Towarzystw i Zakładów Dobroczynnych (Lwów 1895), Związek Polskich Katolickich Towarzystw Dobroczynnych (Poznań 1917), a także Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny, który powstał w Krakowie z inicjatywy bp. Adama Sapiechy (Kraków 1915).W Archidiecezji Poznańskiej już w XIX wieku powstawały bractwa i towarzystwa dobroczynności zakładane przez ludzi świeckich, szczególnie ziemiaństwo. Przykładem tego jest działalność Sługi Bożego Edmunda Bojanowskiego, który tworzył szkółki wiejskie i ochronki, a także organizował pracę z młodzie- żą, szczególnie żeńską.

W roku 1907 roku ks. Stanisław Adamski i ks. Piotr Wawrzyniak powołali Zwią- zek Polsko-Katolickich Towarzystw Dobroczynnych Caritas. Działali w nim, jako sekretarze generalni, wybitni kapłani : Sługa Boży Włodzimierz Laskowski i póź- niejszy Arcybiskup Poznański Walenty Dymek. Po zakończeniu I wojny światowej powstała konieczność reorganizacji działalności stowarzyszeń dobroczynnych, towarzystw wincentyńskich, ochronek parafialnych, zakonów, bractw, “trzech zakonów”, sodalicji i innych, często wyspecjalizowanych organizacji charytatywnych. Poznański Związek Towarzystw Dobroczynnych przyjął strukturę zbliżoną do Caritas Niemieckiej, a kardynał August Hlond wystąpił z inicjatywą powołania związków Caritas we wszystkich diecezjach. W Poznaniu powstała ogólnopolska centrala pod nazwą Instytut Caritas.

W roku 1937 odbył się w Poznaniu zjazd dyrektorów Caritas z całej Polski. Instytut Caritas organizował Ogólnopolskie Dni i Tygodnie Miłosierdzia, mające na celu gromadzenie funduszy i popularyzację akcji charytatywnej. W Poznaniu wydawany był także miesięcznik „Caritas”. Kres działalności Instytutu położył wybuch II wojny światowej. W roku 1945, z myślą o niesieniu pomocy ofiarom II wojny światowej, Konferencja Episkopatu Polski zleciła Komisji ds. Charytatywnych, na której czele stanął abp Adam Sapieha, powołanie w Krakowie centrali Caritas. Na wzór przedwojenny pełniła ona funkcję koordynacyjną w stosunku do diecezjalnych Caritas, które spontanicznie wznowiły swoją działalność. Krajowa centrala Caritas Archidiecezji Poznańskiej 23 Historia Caritas Archidiecezji Poznańskiej szybko nawiązała współpracę z instytucjami zagranicznymi, zwłaszcza amerykań- skimi, które za jej pośrednictwem pośpieszyły Polsce z pomocą.

W ciągu czterech lat działalności (do 1949 roku) Caritas ogromnie przyczyniła się do materialnej odbudowy narodu polskiego. Liczyła ona wówczas ponad dwieście ośrodków charytatywnych. Powojenny rozwój pracy charytatywnej Kościoła przerwały w roku 1950 dekrety władz komunistycznych, uniemożliwiające Caritas dalszą działalność i przekazujące cały jej majątek Zrzeszeniu Katolików „Caritas” powołanemu przez ówczesne władze polityczne państwa. Biskupi polscy zdecydowali jednak że działalność charytatywna Kościoła będzie prowadzona w ramach ogólnego programu duszpasterstwa. Powołano Komisję Episkopatu ds. Duszpasterstwa Miłosierdzia, a zadania krajowej centrali Caritas przejął Krajowy Sekretariat ds. Miłosierdzia. W diecezjach utworzono Referaty Duszpasterstwa Charytatywnego. Ze względu na przejęcie przez państwo nazwy Caritas biskupi polscy zakazali jej używania instytucjom kościelnym, by nie utożsamiano ich działalności z działalnością państwową.

W okresie stanu wojennego (od 13 grudnia 1981 roku) znowu, jak po drugiej wojnie światowej, napływała do Polski znaczna zagraniczna pomoc charytatywna. Parafie otrzymywały dostawy żywności, odżywek dla dzieci, lekarstw, środków opatrunkowych, odzieży. W tymże roku 1981 roku Komisja Episkopatu ds. Duszpasterstwa Miłosierdzia zmieniła nazwę na Komisję Charytatywną Episkopatu Polski (KCEP).

W roku 1986 Episkopat Polski wydał Instrukcję o Pracy Charytatywnej w Parafiach, nakazującą księżom proboszczom tworzenie parafialnych zespołów charytatywnych. Utrzymywanie przez cały czas referatów charytatywnych w diecezjach oraz praca powstających zespołów parafialnych stworzyły możliwość w miarę szybkiego i sprawnego rozdzielania zachodniej pomocy. Jednocześnie zainicjowano pomoc dla potrzebujących spoza granic naszego kraju. W całej Polsce zbierano ofiary dla głodujących w Etiopii, a także dla dzieci poszkodowanych w katastrofie czarnobylskiej. Na przestrzeni lat osiemdziesiątych udało się Komisji Charytatywnej Episkopatu Polski doprowadzić do faktycznego uznania przez władze PRL działalności charytatywnej za uprawnioną działalność Kościoła.

Do pełnego reaktywowania Caritas Kościelnej doszło wraz z odzyskaniem pełnej niepodległości przez Polskę w1989 roku. W październiku 1990 roku uchwałą Episkopatu Polski powstała Caritas Polska z siedzibą w Warszawie. W odróżnieniu od sytuacji sprzed 1950, Caritas Polska nie obejmuje dzisiaj działalności zakonów i stowarzyszeń katolickich, chociaż często je wspomaga. W ślad za Caritas Polska powstawały Caritas Diecezjalne.

Dekretem z dnia 12 marca 1990 roku Arcybiskup Jerzy Stroba ustanowił Caritas Archidiecezji Poznańskiej jako kościelną osobę prawną. Jej statut został nadany przez Arcybiskupa Metropolitę Poznańskiego Juliusza Paetza dekretem z dnia 5 kwietnia 1997 roku.